Wat zijn de 100 belangrijkste meesterwerken uit Nederland en Vlaanderen van voor 1750?

Wat zijn de 100 belangrijkste meesterwerken uit Nederland en Vlaanderen van voor 1750?

06/05/2021

Zou het niet mooi zijn als CODART, als wereldwijd netwerk van conservatoren Nederlandse en Vlaamse kunst, een canon – een selectie van meesterwerken – kon samenstellen? 100 meesterwerken Nederlandse en Vlaamse kunst 1350-1750 is het resultaat. De ‘CODART Canon’ is een weloverwogen selectie geworden, een lijst van honderd Nederlandse en Vlaamse meesterwerken uit verschillende disciplines uit de periode 1350-1750. 'De drie gratiën' van Peter Paul Rubens is één van de honderd geselecteerde kunstwerken. Conservator en hoofd onderzoek aan het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen, Nico Van Hout, gaat dieper in op het belang van dit kunstwerk. 

Rubens: De drie gratieën

Volgens Hesiodos’ Theogonia (Godenstamboom) straalden de mooie Aglaia, de blije Euphrosyne en de bloeiende Thalia pure levensvreugde uit en die energie brengt Rubens in dit overbekende schilderij wonderwel over. De drie Gratiën waren Venus toegewijd. Indien ze niet zongen en dansten met Apollo en de muzen, dienden ze bij het godenmaal. In de Oden (iv, 7) van Horatius lezen we hoe de sneeuw smolt, het gras op de weiden ontkiemde en hoe het gebladerte op de takken groeide. Een van de Gratiën werd aange¬moedigd zich samen met de nimfen en haar twee zussen te ont¬kleden en de dans in te zetten. Rubens beeldt het heupwiegende drietal uit onder de fraaie bloemenkrans die ze hadden geweven, in een bucolisch landschap met hertjes, terwijl we uit een fontein ¬sculptuur water horen klateren. 
Rubens realiseerde het lenteschilderij in de herfst van zijn leven. Hij had zich al jaren uit de diplomatie teruggetrokken en was een tweede keer gehuwd met de mooie en erg jonge Hélène Fourment. Koninklijke opdrachten liet hij steeds meer door medewerkers uit¬voeren. Voortaan wilde Europa’s hof kunstenaar zelf beslissen wat hij zou schilderen, namelijk de streling van het avondlicht op de nabije natuur en de sensualiteit van tere parelmoeren vrouwenhuid, het lichaam van zijn Hélène, al dan niet in bont gehuld.

 

Onder de reeks levensgrote naakten die Rubens tijdens deze laatste levensjaren schilderde, geldt De Drie Gratiën als een absoluut hoogtepunt. Het paneel is geen drievoudige portretstudie, maar een werk waarin Rubens zijn liefde voor de vrouwelijke schoonheid door middel van blonde kleurschakeringen bezingt, ook al kan men de linker-Gratie als Hélènes beeltenis lezen. Tegenwoordig wordt het monumentale schilderij in het Museo del Prado door vele toeschouwers aangestaard, terwijl het werk als een private picture ontstond en slechts voor Rubens’ ogen was bestemd. Het erotische schilderij vestigde Rubens’ ijzersterke reputatie als vrouwen schilder voor eeuwen. Onder de religieuze en preutse koning Carlos III werd Rubens’ guilty pleasure met andere pinturas deshonestas naar een galleria reservada verbannen.

Als een moderne Pygmalion wekte Rubens de stenen mythologie tot leven. De vele oeroude verhalen penseelde hij in ons collectieve geheugen. Gulzig naar kennis als hij was absorbeerde Rubens de antieke en eigentijdse beeldtradities. Daardoor lijkt het alsof we de meeste scheppingen van de laatste renaissancekunstenaar al eerder hebben ontmoet. Sterker nog, wij stellen ons de antieke goden en godinnen meestal voor zoals hij ze heeft verbeeld. Het is dus geen toeval dat beeldenstormer Pablo Picasso Rubens’ meesterlijke dromerij uitkoos om deze in Les Demoiselles d’Avignon met modernistische kracht aan diggelen te slaan. 

Nico Van Hout 
Hoofd onderzoek en conservator zeventiende-eeuwse schilderkunst 
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen
 
© Peter Paul Rubens, De drie gratiën, 1630-1635, Museo Nacional del Prado, Madrid

 

100 meesterwerken Nederlandse en Vlaamse kunst 1350-1750

CODART

Wat zijn de 100 belangrijkste meesterwerken uit Nederland en Vlaanderen van voor 1750?

CODART stelde een canon samen van ons gemeenschappelijk erfgoed, waar ook het grote publiek voor kon stemmen. Die lijst wordt nu in een toegankelijk kunstboek gegoten, waarbij elk schilderij, elke tekening, sculptuur of prent - met een maximum van twee per kunstenaar - toegelicht wordt door een andere conservator.

Het maakt van dit boek dat zowel in het Nederlands alshet Engels uitgegeven wordt, een onmisbaar standaardwerk voor elke kunstliefhebber.

> Ontdek meer over dit boek